न्ह म्ह ʔ

सकयक्वा ना. – (धामीले प्रयोग गर्ने बासको एक प्रजाति/ सकयक्वा खुर्केर बनाएको फूल – sakayakwa (सकयक्वा लोक्‌कि किना धामी थोम् । – सकयक्वा समातेर धामी नाच्छ ।)

सक्‌कि ना. – तरुल – yam (खिना सक्‌कि चानि । – घर तरुल मिठो हुन्छ ।)

सक्मुले ना. – बुधबार – wednesday (सक्मुले पलेआ छे खिप्‌सि पुङ्‌चि। – बुधबार पनि हामी विद्यालय जान्छौं ।)

सङ्‌ ना. – दाउरा – fire wood (सङ् खोपा । – दाउरा काट ।)

सङ्‌टेन्चेन् क्रि. – चुपचाप बस्यो – got silent (ककिमाआ सङ्टेन्चेन् । – डरले चुपचाप बस्यो ।)

सङ्‌प्वा ना. – रुख – tree (सङ्‌प्वा तान् । – रुख ढल्छ ।)

सङ्‌मा स.क्रि. – सोध्नु – ask (पापा सङ्‌मा दोत् । – बुवालाई सोध्नुपर्छ।)

सङ्‌माचेन्मा क्रि. – चुपचाप बस्नु – be silent (कखाखुत् सङ्‌माचेन्मा दोत् । – राती चुपचाप बस्नुपर्छ ।)

सङ्‌मादुम् ना. – प्रश्‍न – question (सङ्‌मादुम् छाप्‌दि । – प्रश्‍न लेख।)

सङ्‌सिवा ना. – फलफुल – fruit (सङ्‌सिवा चामा ङेन्मा दोत् । – फलफुल खाइरहनु पर्छ ।)

सङ्सुक्वा/सङ्सोक्वा ना. – अनिकाल – famine (चा पनिनिन् पदोङ्आ सङ्‌सोक्वा पोन् । – अन्‍न नफलेको वर्ष अनिकाल बढ्छ ।)

सङ्‌होक्वा ना. – न्याउली – great barbet (सङ्‌होक्वा खापा । – न्याउली रोयो ।)

सत्मा स.क्रि. – सुर्क्याउनु – pull off (एन् छि सुमागरि एन् तित् सत्मा दोत् । – हात धुने बेला कपडा सुर्क्याउनु पर्छ ।)

सप्मा स.क्रि. – लगाउनु – put on (कालोङ् थेम्माचि सप्‌दिचि । – तिम्रो जुत्ताहरू लगाउ ।)

सलवा ना. – तितेपाती – mugwort (सलवा योमा किना पुरुप् भान्दो पाक्मा दोत् । – तितेपाती मल बनाएर काक्राको फेदमा लगाउनुपर्छ ।)

सा सर्व. – को – who (खक्‍कु सा ? – ऊ को हो ?)

सा/साखान् ना. – मासु – meat (छाचि छे साखान् इत्माचि मदोत्। – बच्चाहरूलाई पनि मासु खुवाउनु पर्छ ।)

साइबा ना. – सोल्टी – brother in law of brother or sister  (साइबा ओङ् तुपाचिका । – सोल्टीसँग भेट भयो ।)

साकावा ना. – शुद्ध पानी – pure water (साकावा दुङ्ङा । – शुद्ध पानी पिउछु ।)

साकोक् ङाकोक् क्रि.वि. – ढुङ्‌गाले बर्साउनु – hit by stone (साकोक् ङाकोक् मुयाङ्सो पतङ्धा । – ढुङ्‍गा बर्साउदै धपाए ।)

साक्सा ना. – दुम्सी – porcupine (साक्साबो कतङ् योक् । – दुम्सीको काँडा हुन्छ ।)

साङ्‌कालि दोन्मा ना. – गाइने किरा – dragon fly (साङ्‌कालि दोन्मा वादो दिन् । – गाइने किरा पानीमा फुल पार्छ ।)

साङ्‌केन् ना. – तारा – star (साङ्‌केन् निनाम्मा दि कखाखुत् दे । – तरा राती आकाशमा देखिन्छ ।)

साङ्‌चेप् ना. – सघाउनी – financial help (साङ्‌चेप् तमुआ ? – सघाउनी गर्‍यो?)

साङ्‌मा स.क्रि. – सफा गर्नु – clean (अक्‍तात् लङ्‌बु साङ्‌मा दोत्याङ् कु । – एउटा घैला सफा गर्नुपर्ने छ ।)

साचि सर्व. – कोहरू – who are (साचि मताआ ? – कोहरू    आए ?)

साचेन्खोक् ना. – अचानो – chopping block (साचेन्खोक् बेत्‌दि सा खोक्मा दोत्याङ् । – अचानो ल्याउ मासु काट्नु पर्‍यो।)

सान् ना. – बिझेको काँडा – thorn (सान् वारोङ् लुक्‌मित् बेत्‌दि खाइ । – मलाई काँडँ बिझ्यो सियो ल्याउ त ।)

सानङ्‌वा ना. – तस्वीर – picture (खक्‍कुबो कसानङ्‌वा देम् खोङ्‌नियाङ् । – उसको तस्वीर कति राम्रो छ ।)

साप्पाचा ना. – कोदो – millet (सापाचा लाआ । – कोदो टिप।)

साप्‍तान् ना. – गाउँ – village (तान् साप्‍तान् बान्‌सि पुक्सा । – गाउँ डुल्न गयो ।)

साप्‌दि क्रि. – सुहायो – suit (खक्‍कु ताखिआ साप्‌दि । – उसलाई टोपीले सुहायो ।)

साप्मा अ.क्रि. – सुहाउनु – suit (तित्‌आ साप्मा खोङ्‌नि । – कपडाले सुहाउनु राम्रो हुन्छ ।)

साप्मा अ.क्रि. – प्रतिध्वनित हुनु – echo (खिम्कोङ् साप्मा लाम्माङि । – घरभित्र प्रतिध्वनित हुन खोजिरहेको छ ।)

साप्‌फि क्रि.वि. – धेरै/प्रशस्त – enough (योङ्‌निचि साप्‌फि    मबाङा । – साथीहरू धेरै गफ गरे ।)

सामेत् ना. – पुस्तौली समूह – protoclan (एन् सामेत् मान्दुम् केस्सुम् कानेइ, मेए पुक्‌सि हि । – पुस्तौली समूह बिर्सिन्छौं है, हराई गइन्छ नि ।)

साम्खा ना. – पितृ पूजा – ancestor worship (अक्दोङ्‌दो असरङ् साम्खा मुमा दोत् । – एक वर्षमा दुई पटक साम्खा पितृ पूजा गर्नुपर्छ ।)

साम्बा ना. – मालबास – bamboo (साम्बा भाआलाआ । – बास काटेर ल्याउ ।)

साम्बातोङ्/साम्बाप्वा ना. – बासको बोट – bamboo tree (साम्बातोङ्  अन्ल्हेङ् गोङ् । – बासको बोट अग्लो   हुन्छ ।)

साम्‌सि ना. – घास – grass (साम्‌सि हेक्‌सि पुक्‌सिने । – घास काट्न जाऔं ।)

साया ना. – शिर/मान – head soul/well being (अकु पापाबो कसाया वापा । – यो बुबाको शिर उभ्याउने भाले हो ।)

सायाकाप् ना. – विवाह – marriage (आइप दोङ् पक्‍काबो कसायाकाप्। – यो वर्ष दाजुको विवाह हो ।)

सालाप्पा ना. – पारुहोङ् – universe builder (सालाप्पाआ झाराकु मुस्‌सिकु । – पारुहोङ्ले ब्रह्माण्डको निर्माण गरेका हुन्।)

सालाम् ना. – कविता – poem (सालाम् छाप्मा चिन्‍ङाचेन्‍ङाङा । – कविता लेख्‍न सिक्दैछु ।)

सावा ना. – जाँगर – strength (काचि कोप्मा एन् सावा पोन्मा दोत् । – काम गर्न जाँगर चलाउनुपर्छ ।)

सावा/साखान्वा ना. – मासुको रस – meat juice (सावा ङोमा । – मासुको रस मिठो भयो ।)

सासाआ सर्व. – ककस्ले – who (सासाआ नितलिदा ? – ककस्ले भन्यो ?)

सिखिप् ना. – काइयो – comb (सङ् सिखिप् छोक्‍मा पनाआ । – काठको काइँयो बनाउन छोडे ।)

सित् ना. – जुम्रा – louse (वा मेन्लक् युङ्‌ङि तित् मेन्धाप् खाप्‌सि नालो सित् खापु । – ननुहाई बस्यौं अनि कपडा नधोई लगायौं भने जुम्रा पलाउँछ ।)

सित्मा स.क्रि. – उन्‍नु/सिउरनु/छिराउनु – insert (टोङ्‌रित्दो बुङ्‌वा सित्मा दोत्याङ् । – फुर्कामा फुल सिउरिनु पर्‍यो।)

सिताबि वि. – सिपालु – skillful/expert (एन् निछा सिताबि मुयाङ्। – हाम्रो भाइ सिपालु छ ।)

सिन्‍ङा क्रि. – जान्दछु – know (थ्वाकु दुम् ङा सिन्‍ङा । – त्यस्तो कुरा म जान्दछु ।)

सिन्दानुम् क्रि. – जान – know (थ्वाकु काचि मुमा पलिनिन् निकिना सिन्दानुम् । – त्यस्तो काम गर्नु हुँदैन भनेर    जान ।)

सिन्मा स.क्रि. – जान्‍नु – know (झाराकु सिन्मा तुप्मा दोत् । – हरेक कुरा जान्‍नु बुझ्नुपर्छ ।)

सिप्दङ् ना. – साङ्ला – cockroach (सिप्दङ्‌वा थङ्‌मा इत्मा पलिनिन्। – साङ्ला बढ्न दिनु हुँदैन ।)

सिप्मा स.क्रि. – काट्नु – cut (खान् साङ्‍मा किना सिप्मा कानेइ। – तरकारी केलाएर काट्नु है ।)

सिप्मा स.क्रि. – बन्द गर्नु – close (ङ्‌बो ङ्‌छि वान्दुङ् खक्‍कुबो ए कमक् सिप्मा लाम्‌मि । – म मेरो हात हल्लाउछु उसको पो आँखा बन्द गर्न खोज्छ ।)

सिप्मा स.क्रि. – सुक्नु – dry (खान् वा सिप्मा मुआङि । – तरकारीको रस सुक्न लाग्यो ।)

सिबित् ना. – सिमी – bean (आइ सिबित् खान् चेए ने । – आज सिमीको तरकारी खाऔं ।)

सिमा अ.क्रि. – मर्नु – die (खिपा सिमा मुयाङ् । – कुकुर मर्न आटेको छ ।)

सिलि ना. – लय/ताल – rhythm (सिलि कुप्सो/कुप्याङ्‍सो लाक् मेत्मा दोत् । – लय/ताल मिलाउदै साकेन्वा नाच्नु     पर्छ ।)

सुक्थुरुक्पा ना. – अँगेरी – a toxinate tree (सुक्थुरुक्पाआ मेसिचि सेत्‌तिचि । – अँगेरीले भैंसिहरूलाई मात्छ ।)

सुक्मा स.क्रि. – घोच्नु/ढुक्नु – pierce (ढिला सुक्मा सेत्मा पमुयाङ् । – ढिलालाई घोचेर मार्न लागेको छ ।)

सुक्वा ना. – सानो भ्याकुर – small yam (सुक्वा सि हुउम् चाआम् निछे चानि । – सानो भ्याकुर पोलेर खादा पनि मिठो हुन्छ ।)

सुङ्‌ ना. – बाख्रा – goat (सुङ्आ पापा पलुप्‌दिन् ने । – बाख्राले बाबालाई नछुओस् ।)

सुङ्‌मा स.क्रि. – मन पराउनु – like (ङा सुङ्‌मा पलाम्नङ् । – मलाई खासै मन पराउँदैन ।)

सुङ्सा ना. – बाख्रा/खसिको मासु – mutton (कथुकुक्पाआ सुङ्सा चामा पलिनिन् । – घरमुली/चुला मुलीले खसिको मासु खानु हुँदैन ।)

सुतुप्‌मि ना. – अगुल्टो – fire with wood (सुतुप्‌मि हक्‍तुप् हक्‍तुप् मुयाङ्‌सो वित्‍ता । – अगुल्टो हल्लाउदै हिंड ।)

सुत्दा क्रि.वि. – समेत – as well (सङ् तबेत्पाआ बासङ् सुत्दा बेत्देइ । – तिमीले दाउरा ल्याउँदा बाँसको दाउरा समेत ल्याउनु है ।)

सुत्मा स.क्रि. – घुसाउनु/छिराउनु – insert into (अक्‍कु सङ्ढाङ्‌या सुत्मा दिमा दोत् । – यो दाउराको हारमा घुसाई राख्‍नु पर्छ ।)

सुन्चक्वा वि. – अमिलो – sour (वाछोन् सुन्चक्‍वा मुयाङ् । – जाँड अमिलो छ ।)

सुन्तुम् ना. – पुर्खा – ancestor (एन् सुन्तुम्‌चि मित्माचि मदोत् । – पुर्खाहरूलाई सम्झिरहनु पर्छ ।)

सुन्मा अ.क्रि. – अमिलो हुनु – be sour (खाचा सुन्मा लाम्याङ् । – फाक्चा अमिलो हुन खोजिरहेको छ ।)

सुन्वा ना. – मौरी – bee (सुन्वा केन्‌तिने । – मौरी पालौं ।)

सुप् ना. – तीस – thirty (सुप् कपोङ् मन्‍नाचि मबेन्याङ् । – तीस जना मानिसहरू आउदैछन् ।)

सुप्‍तुलुङ् ना. – पितृ चुला – hearth stones (सुप्‍तुलुङ् नामा पलिनिन्। – पितृ चुला छोड्नु हुँदैन ।)

सुम् ना. – तीन – three (सुम् ढक् सङ् हुमा मोङ्वा लि । – तीन टुक्रा दाउरा पोल्नु अशुभ हुन्छ ।)

सुमा स.क्रि. – धुनु – wash (सङ्‌सिवा सुमा किना चामा दोत् । – फलफुल धोएर खानुपर्छ ।)

सुमा अ.क्रि. – चिलाउनु – itch (वादो फिन्‌दि नालो सुमा खेन् आ खालोक्। – पानीमा धेर खेल्यौं भने चिलाउने रोग लाग्छ।)

सुमा क्रि. – पिरो हुनु/पोल्नु – be hot (खक्‍कु बिरोआ सुमा मुआङि। – उसलाई खुर्सानीले पोल्न लाग्यो ।)

सुम्‌निमा ना. – सुम्निमा (ईश्‍वर/सृष्टिकर्ता) – Sumnima (goddess/creator) (सुम्‌निमा ओङ् पारुहोङ् ओङ् के झारा खाप मुस्साचिकु । – सुम्निमा र पारुहोङ्‌ले हामी सबैको सृष्टि गरेका हुन् ।)

सुम्मा अ.क्रि. – बफाउनु – make hot (ङाक्‌सि सुम्मा पअङ्     तुम् । – केरा बफाउनु पर्छ अनि पाक्छ ।)

सुरुत्वा वि. – अशुभ – unlucky (एन् ताखि लाक्‍का खुङ्‌मा सुरुत्वा लि नि मरङ् । – आफ्नो टोपी उल्टो लगाउनु अशुभ हुन्छ भन्‍छन् ।)

सुसा क्रि. – पिरो भयो – be hot (बिरो अन्हि सुसा । – खुर्सानी सारै पिरो भयो ।)

सेक्मा स.क्रि. – सम्पन्‍न हुनु/पूर्ण हुनु – complete (एन् खावा योङ्‌मा सेक्मा मुयाङ् । – हाम्रो बारना सम्पन्‍न हुन लाग्यो।)

सेक्भा ना. – उडुस – bed bugs (यङ्‌खा पबक्‍कमिन् नालो सेक्भा पुधि। – बडार कुडार गरिएन भने उडुस पलाउछ ।)

सेत् ना. – सात – seven (सेत् करि तङ्‌नाम् रि बेत्‌दि । – सात वटा धागो ल्याउ ।)

सेत्लाम् स.क्रि. – भोलि – tomorrow (सेत्लाम् खङ्‌रि दोन्‌सि पुङ्‌चिने । – भोलि बल्छी खेल्न जाऔं ।)

सेत्मा स.क्रि. – मार्नु – kill (वापाआ वाछेलेत् धोक्‌दि किना सेत्मा मुआङि । – भालेले चल्लालाई ठुँगेर मार्न लाग्यो ।)

सेत्लाम्/सेत्लामङ् क्रि.वि. – भोलि – tomorrow (सेत्लाम् ङाआ बुना । – भोलि म तिमीलाई बोलाउछु ।)

सेन्मोङ् ना. – सपना – dream (सेन्मोङ् छे दोरोकु दोरो खाङ्‌ङा। – सपना पनि केके हो केके देख्‍छु ।)

सेप् ना. – सत्तरी – seventy (मामा सेप् कदोङ् बेत्‌दि । – आमा सत्तरी वर्ष पुग्नुभयो ।)

सेप्मा क्रि. – उधाउनु – sharp (ङ् दाबे सेप्मा दोत्याङ् । – मेरो खुकुरी उधाउनु पर्‍यो ।)

सेमा स.क्रि. – तान्‍नु – pull (बेना साम्बा सेमा दोत् । – आउ बाँस तान्‍नुपर्छ ।)

सेवा ना. – नमस्कार – greetings (तुप्‌पि पअङ् सेवा मुए । – भेट भएपछि नमस्कार गरिन्छ ।)

सोक्चाले ना. – अल्छी – lazy (अक्‍कु ना सोक्चाले लिसा । – यो त अल्छी भयो ।)

सोक्पा ना. – वनमान्छे – wild man (सोक्पाबो कतोङ्‌या छेक् । – वनमान्छे बुद्धिमानी हुन्छ।)

सोक्मा स.क्रि. – अल्छी हुनु – lazy (के सोक्मा पलिनिन् । – हामी अल्छी गर्न हुँदैन ।)

सोक्वा ना. – भोक – hunger (ङाना सोक्वामा सिओङ् । – मलाई त भोक लाग्यो ।)

सोङ्‌गु ना. – पानी बग्ने बाँसको लामो खोप्रा – water flowing way of bamboo (सोङ्‌गु थेन्मा किना वा हाप्पधेत् या पुक्मा दोत् । – बाँसको खोप्रा बनाएर पानी पारी लानुपर्छ।)

सोङ्‌मा स.क्रि. – बज्नु/बजाउनु – play (बाङ्‌सुलि सोङ्‌मा तलेन्? – बाँसुरी बजाउन आउँछ ?)

सोज्जे वि. – झुठा – false (खन्‍ना सोज्जे तरङ्‌याङ् । – तिमी झुठ बोल्दैछौ ।)

सोत्मा स.क्रि. – सार्नु – shift (सेत्लाम् युरुपा सोत्मा दोत् । – गोरू भोलि सार्नु पर्छ ।)

सोना ना. – सुन – gold (सोना हुमा छि । – सुन किन्‍न महङ्‌गो छ।)

सोन्मा स.क्रि. – सुल्क्याउनु – slip down (साम्बा सोन्मा दोत् । – बाँस सुल्क्याउनु पर्छ ।)

सोन्मा स.क्रि. – फकाउनु – persuade (योङ्‌निबो कमेसुङ् केता सोन्मा दोत् । – साथीको रिस उठ्‌यो फकाउनुपर्छ।)

सोप्मा स.क्रि. – माझ्नु – clean (कोसङ् सोप्मा दोत् कानेइ । – भाडाकुडा धुनुपर्छ है ।)

सोप्ला ना. – कानेखुसी – whisper (मर साचि सोप्ला ममुयाङ् ? – होइन कोको कानेखुसी गर्दैछन् ?)

सोम् ना. – फोक्सो – lungs (एन् सोम् रेत्मा दोत् । – फोक्सो जोगाउनु पर्छ ।)

सोम् तुक्मा क्रि. – माया गर्नु – love (खक्‍कुचि सोम्तुक्मा पमुचि। – उनीहरू माया गरागर गर्छन् ।)

सोमा ना. – सास – breath (का सोमा न्हाम्याङ् । – तिम्रो सास गन्हाइरहेको छ ।)

सोम्बुक् ना. – छाती – chest (एन् सोम्बुक् रेत्मा दोत् । – हाम्रो छाती सुरक्षित राख्‍नुपर्छ ।)

सोहोन् ना. – स्वदेश/क्षेत्र – country/area (आपना एन् सोहोन् कोप्मा लेन्मा दोत् । – आफ्नो देश व्यवस्थापन गर्न जान्‍नुपर्छ ।)